بى بى هیبت خواهر حضرت معصومه سلام الله علیها در جمهورى آذربایجان

تعدادى از دختران والاگهر حضرت موسى ‏بن جعفر علیه السلام «فاطمه‏» نام داشتند.
محدثان، مورخان، سیره نویسان، تذکره نویسان و نسب شناسان، به هنگام شمارش دختران حضرت موسى‏ بن جعفر علیه السلام از چند دختر به نام فاطمه نام برده‏اند.
سبط ابن جوزى، یکى از بزرگان علماى اهل سنت – در قرن هفتم – به هنگام شمارش فرزندان امام کاظم علیه السّلام، از چهار دختر به شرح زیر یاد کرده ‏است:
1 – فاطمه کبرى 2 – فاطمه صغرى‏3 – فاطمه وسطى 4 – فاطمه اخرى (2)
«فاطمه کبرى‏» مشهور به «حضرت معصومه سلام الله علیها» در «قم‏» مدفون است و حرم باشکوهى دارد که همه روزه هزاران نفر از شیفتگان خاندان عصمت و طهارت، از داخل و خارج کشور، براى عتبه بوسى آستان بلند جایگاهش به این شهر مقدس روى مى ‏آورند.
«فاطمه صغرى علیها السلام‏» مشهور به «بى ‏بى هیبت‏» در مدخل شهر «باکو» پایتخت آذربایجان شوروى مدفون است.
«فاطمه وسطى‏» مشهور به «ستى فاطمه‏» در «اصفهان‏» مدفون است و حرم قدیمى با شکوهى دارد.
«فاطمه اخرى‏» مشهور به «خواهر امام‏» در «رشت‏» مدفون است و حرم باصفائى دارد.
آستانه مبارکه «بى ‏بى‏ هیبت‏» در طول قرون و اعصار مورد توجه خاص شیعیان شیفته و دلسوخته بود، که از اقطار و اکناف جهان براى آستان بوسى حرم مطهرش رخت ‏سفر مى ‏بستند و رنج‏ سفر برخود هموار مى ‏کردند و به سوى مرقد شریفش مى ‏شتافتند و پیشانى ادب برآستان ملک پاسبانش مى ‏سائیدند.
پس از پیدایش کمونیسم و قطع ارتباط این سامان بادیگر ممالک اسلامى، رفت و آمدها قطع شد و حرم مطهر آن حضرت به دستور «استالین‏» در سپتامبر1936م. با دینامیت منفجر شد و روى قبرمطهر اسفالت گردید.
مردم مسلمان و علاقمند به خاندان عصمت و طهارت، در مقابل دژخیمان خون آشام کمونیسم، قدرت ابراز هیچ عکس العملى نداشتند، جز اینکه هرگز از روى قبر مطهر جگر گوشه حضرت موسى‏ بن جعفر علیه السلام عبور نکردند و همواره از حاشیه خیابان عبور کردند.
نظام مستبد و خون آشام کمونیستى براى مجبور ساختن مردم به عبور از روى قبور مطهره، از دو طرف محل حرم بى‏بى، ستونهایى نصب کردند و بر فراز قبر مطهر طاق نصرت زدند، تا دیگر گزیرى از عبور بر فراز قبور نباشد ولى مردم آگاه در صفهاى بسیار طولانى با حوصله و تحمل بى‏نظیرى توقف مى ‏کردند، تا از گذرگاه باریکى که در دو طرف طاق نصرت براى عبور پیاده ‏ها منظور شده بود عبور کنند.
شاهدان عینى مى‏ گویند: در مواقعى که ترافیک سنگین بود، اتومبیل ها در صفهاى چند کیلومترى مى ‏ایستادند و هرگز از روى قبر مطهر عبور نمى‏ کردند.
پس از فروپاشى نظام کمونیستى، شیعیان شیفته و پاکباخته، با تلاش فراوان به تجدید بناى حرم مطهر آن حضرت اقدام نمودند و فاز اول آن، روز هفدهم ربیع الاول‏1419 ه .سالروز ولادت با سعادت حضرت ختمى‏ مرتبت و میلاد مسعود پیشواى ششم شیعیان، طى مراسم باشکوهى رسما افتتاح گردید.
در حرم مطهر بى ‏بى‏ هیبت صورت چهار قبر هست که روى هریک از آنها تخته سنگ بزرگى است که به 88 سال پیش مربوط مى‏شود.
روى سنگ قبر مطهر بى ‏بى‏ هیبت مطالبى نوشته شده که در اثر فرسودگى به طور کامل خوانده نمى‏شود، به خصوص که به هنگام منفجر کردن از وسط دو نیم شده و بیش از نیم قرن در زیر خاک مانده است.
به طورى که در خطوط سنگ قبر شریف منعکس است، حضرت «بى‏ بى هیبت‏» در میان اهالى آن سامان، ملقب به «حکیمه‏» و مشهور به «بى‏ بى‏ هیبت‏» مى ‏باشد ولى به طورى که در منابع فراوان تصریح شده، نام گرامى آن حضرت «فاطمه صغرى‏» مى ‏باشد، که در آن منطقه به «حکیمه‏» ملقب شده و به «بى ‏بى‏ هیبت‏» شهرت یافته است.
در اینجا به تعدادى از منابعى که در آنها تصریح شده که نام نامى بى ‏بى‏ هیبت «فاطمه صغرى‏» مى ‏باشد، اشاره مى‏ کنیم:
1 – تحفة العالم، از علامه سید جعفر آل بحرالعلوم.
2 – مرآت البلدان، از محمد حسن‏خان اعتماد السلطنه.
3 – از آستارا تا استراباد، از دکتر منوچهر ستوده.
4 – لغتنامه دهخدا، از شادروان على‏ اکبر دهخدا.
5 – حیاة الامام موسى بن جعفر علیه السلام از علامه باقر شریف قرشى.
باتوجه به منابع فوق و دیگر منابعى که در آنها تصریح شده که حرم شریف موجود در «باکو» مربوط به «فاطمه صغرى‏» دختر موسى بن جعفر علیه السلام مى‏ باشد، تردیدى نمى ‏ماند در اینکه نام شریف بى ‏بى‏ هیبت «فاطمه صغرى‏» مى ‏باشد ولى در آنجا به «حکیمه‏» ملقب شده و به «بى ‏بى ‏هیبت‏» اشتهار یافته است، چنانکه خواهرش «فاطمه کبرى‏» به «حضرت معصومه‏» علیها السلام مشهور شده، دیگر خواهرانش: «فاطمه وسطى‏» به «ستى فاطمه‏» و «فاطمه اخرى‏» به «خواهر امام‏» شهرت یافته‏ اند.
اما در مورد اشتهار آن حضرت به «بى‏بى‏هیبت‏» مشهور در میان اهالى آن سامان این است که به هنگام عزیمت آن بزرگوار به منطقه باکو، مرد صالح و سعادتمندى که افتخار هدایت قایق حامل آن حضرت را از رشت تا باکو، خداوند منان به او ارزانى فرمود «هیبت‏» نام داشت.
این مرد سعادتمند همواره به این توفیق ربانى که شامل حالش شده بود، مباهات مى ‏کرد و هنگامى که مى‏ خواست از آن حضرت یاد کند مى‏گفت: «بى ‏بى من‏».
براین اساس از همان اوان نام آن بانوى بزرگ «بى ‏بى هیبت‏» شهرت یافت و با گذشت زمان به صورت مخفف «بى‏ بى ‏هیبت‏» (باحذف کسره) تعبیر گردید. و اینک همگان آن امامزاده واجب التعظیم را به عنوان «بى ‏بى‏ هیبت‏» مى ‏شناسند و در همه اسناد و منابع به همین عنوان یاد شده است.
از بررسى اسناد و منابع استفاده مى‏شود که این بانوى بزرگ در یک فرسخى شهر باکو در روستاى معروف به «شیخ کندى‏» رحل اقامت افکنده و همه عمر مبارک خود را با عبادت حق تعالى سپرى کرده است.
خانه ‏اى که این بانوى بزرگ در آن سکونت داشت، تاکنون محافظت ‏شده و محل محراب عبادتش تا به امروز به عنوان مکانى مقدس زیارتگاه خاص و عام مى ‏باشد. چنانکه محراب عبادت خواهرش حضرت معصومه سلام الله علیها نیز در قم حافظت‏ شده و به عنوان «بیت النور» در تاریخ ثبت‏ شده است.
اهالى با ایمان و شیعیان با اخلاص روستاى شیخ، پس از ارتحال جگرگوشه حضرت موسى بن جعفر علیه السلام با اندوه فراوان پیکر پاکش را در محل حرم فعلى ‏اش به خاک سپردند و بر فراز قبر شریفش سایبان ساختند. و سه تن از منسوبین خاندان عصمت و طهارت را در کنار مرقد مطهرش دفن کردند و این ودیعه گرانبهاى اهلبیت پیامبر صلی الله علیه و آله را ارج نهادند و در همه ایام زیارتى به عتبه بوسى آستان بلند جایگاهش تشرف یافتند و در هر مشکلى به محضر مقدسش پناه بردند و حاجت‏ روا باز گشتند.
با گذشت قرون و اعصار، معجزات و کرامتهاى فراوانى از قبر شریف دخت‏ باب الحوائج مشاهده گردید و آوازه‏ اش در همه‏ جا طنین انداخت. و دلهاى شیفتگان اهلبیت علیهم السلام از اقطار و اکناف به آن سوى جذب شد.
با مشاهده روز افزون این کرامات، نذورات فراوان بر قبر شریفش نثار گردید و با این نذورات و تبرعات گنبد و بارگاه مجلل‏تر و باشکوهترى برفراز قبرشریفش ساخته ‏شدو به صورت‏ی که‏ از شاهکارهاى معمارى شرق درآمد.
در این حرم با صفا زیباترین معمارى شیروان – آبشرون به کار رفت، مناره‏هاى زیبا، گنبد با عظمت، سالن‏هاى بزرگ، دو مسجد و تعدادى بنا، مقبره و سردابه در اطراف آن ساخته شد.
این حرم باصفا به صورت میراث گرانبهائى در آمد که در آن هنراسلامى از لحاظ سنگ‏تراشى، خطاطى و نقاشى، به صورت گنجینه ارزشمندى از کتابخانه، تابلو، سنگ نوشته و دست نویس در معرض تماشاى زائران و جهانگردان به نمایش گذاشته شد.
ولى افسوس که همه این گنجینه ‏ها در حمله ددمنشانه کمونیستها از بین رفت و این آثار گرانبها که نشانه تعالى و ترقى و پیشرفت فرهنگ و مدنیت‏ بود، در آتش بیداد سوخت و این حرم باصفا که گذشته از آثار معنوى، در حیات سیاسى و اقتصادى منطقه سهم به سزائى داشت، با خاک یکسان گردید.
مقبره ‏هاى فراوانى در اطراف حرم بى ‏بى‏ هیبت‏ بود که متعلق به روحانیان، مدرسان، متولیان و خدمتگزاران حرم بود، که همه آنها نیز با دینامیت منفجر و با خاک یکسان شد.
تعدادى از تخته سنگهاى مربوط به این مقبره‏ها که از مرمر و دیگر سنگهاى قیمتى بود، در موزه آرکئولوژى باکو: «آذربایجان تاریخ موزه‏سى‏» محافظت مى ‏شود.

( منابع )
1 – ارشاد: ج 2، ص 244; دلائل الامامه، ص‏309; اعلام الورى، ج 2، ص‏36; تاج الموالید، ص‏47; مناقب ابن شهرآشوب، ج 4، ص 324; کشف الغمه، ج‏3، ص‏26; المستجاد، ص 200; حبیب السیر، ج 2، ص 81; تاریخ برگزیده، ص 204; الفصول المهمه، ص 242; اعیان الشیعه، ج 2، ص 5; جامع الانساب، ج 1، ص 85; موسوعة العتبات المقدسه، ج‏9، ص 58، تواریخ النبى والآل، ص 125 و غیره
2 – تذکرة الخواص، ص 315.
3 – برابر شهریور 1315 ش’. و رجب 1355 ه ق.
4 – برابر 21/4/1377ش. و 12/7/1998 م.
5 – تحفة العالم، ص‏37.
6 – مرآت البلدان، ج 1، ص 255.
7 – از آستارا تا استراباد، ج 2، ص 180.
8 – لغتنامه دهخدا، حرف ب، ص 518.
9 – حیاة‏الامام موسى ‏بن‏ جعفر(ع)، ج‏2،ص‏439.